Bức ảnh “Đoàn đại biểu dân quân miền Nam ra Việt Bắc báo cáo với Bác Hồ về tình hình kháng chiến chống Pháp ở Nam bộ năm 1947” trưng bày tại phố đi bộ Nguyễn Huệ (từ ngày 19 đến 29-9) được người dân quan tâm - Ảnh: D.Phan

Anh làm đội trưởng một đội thanh niên tiền phong, tập quân sự với cây tầm vông vạt nhọn, rưng rưng tuyên thệ trung thành với Tổ quốc.

Tháng 8-1945, Hào được cử làm đội trưởng trung đội Cộng hòa vệ binh Sài Gòn, làm nhiệm vụ bảo vệ xứ ủy, ủy ban kháng chiến.

Học làm bộ đội

Ông kể: “Chúng tôi có vũ khí của Pháp do các cơ sở đã cài cắm sẵn, do những người lính ủng hộ nền độc lập chuyển ra. Cũng chính họ đến huấn luyện để chúng tôi tập bắn. Đồng bào đến đo may cho từng người quân phục bằng kaki.

Vì thế trông chúng tôi không khác gì đội quân chính quy. Ngày 23-9, kháng chiến bùng nổ. Đội của tôi được phân công chiến đấu ở mặt trận phía đông...”.

Những ngày đầu tiên trên trận tuyến giữa Sài Gòn ấy cũng là những dấu ấn đầu tiên trên con đường binh nghiệp của đại tá Trần Bá Hào.

Sau này trên cương vị tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn Hoàng Văn Thụ, tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn 918 trung đoàn Phạm Hồng Thái, tham mưu phó tỉnh đội Long Châu Sa, ông đã trực tiếp tham dự, chỉ huy hàng trăm trận đánh, nhưng những ngày đầu kháng chiến vẫn không bao giờ mờ phai.

Ông hào hứng kể: “Ngày ấy thanh niên, người dân Sài Gòn đi theo kháng chiến như đi hội. Cần gì chỉ cần nói một tiếng, bà con cung cấp ngay. Tôi và rất nhiều anh em khác chính thức trở thành bộ đội từ ngày ấy”.

Đi hết hai cuộc kháng chiến, hôm nay đại tá Trần Bá Hào sở hữu số huân chương, huy chương không đếm hết. Trong đề cương của tập hồi ký ông đang biên soạn về binh nghiệp của mình, dòng đầu tiên bắt đầu từ những ngày tháng 9-1945.

Học cứu người

Đến hôm nay bà Lê Thị Ngà, dược sĩ phòng quân y Quân khu 7, vẫn còn ngạc nhiên khi kể chuyện ban Hồng thập tự ngày đầu kháng chiến chỉ có bốn cô gái trẻ của bà đã học, rèn nghề để trở thành đội quân y giải phóng quân Hóc Môn - Bà Điểm, chi đội 12, trung đoàn 312: “Chúng tôi hằng ngày kèm cặp, học tập lẫn nhau, thực tập băng bó vết thương, cẳng tay, cẳng chân, tiêm thuốc trên các bẹ chuối.

Người biết chỉ lại người không biết. Dụng cụ thuốc men chỉ có vài ba cái nồi để nấu ăn, một cái xoong nhỏ để nấu ống chích, kềm kéo, đôi bồ lớn đựng bông băng gạc, dụng cụ y tế.

Thuốc chủ yếu là cao đơn hoàn tán, thuốc tím, oxy già và vài thứ thuốc tây dễ kiếm. Cả trang bị lẫn trình độ đều quá thiếu và quá yếu, chỉ có tình yêu nước và tình yêu thương anh em thương bệnh binh là nồng nàn...”.

Thế mà những ca cấp cứu đã phải thực hiện trong giao thông hào, hầm bí mật, dưới những làn đạn xả từ máy bay, giữa hai trận càn. Có những ca phải cưa, cắt tay chân đã bị hoại tử để cứu người chỉ bằng vài ống thuốc tê, con dao mổ và chiếc cưa thợ mộc.

Nhưng cũng có những ca mổ cho thai phụ để cứu mẹ, cứu con làm tình quân dân ngày càng ruột thịt.

Trong hai năm 1946 - 1947, chi đội quân y 12 đã thành lập được hai dưỡng đường phát triển thành quân y xá, tổ chức được nhiều lớp học nâng cao nghiệp vụ cho mọi người. Bác sĩ dạy y sĩ, y sĩ dạy y tá.

Bà Ngà trầm ngâm với hồi ức: “Có nhiều trường hợp tưởng là vô vọng, thế rồi đã được cứu thoát. Những phương pháp có vẻ kỳ lạ như tiêm nước dừa xiêm để hồi sức cũng rất hiệu quả, chút thuốc bột trộn thuốc đỏ lại làm vết thương mau lành...

Từ không biết một tí gì về tổ chức quân y, nguyên tắc cấp cứu, điều trị vết thương chiến tranh, chúng tôi đã cứu chữa, điều trị tốt cho anh em thương bệnh binh và đồng bào địa phương. Anh em tin yêu, bà con đùm bọc...

Tất cả là nhờ sức vươn lên từ động lực đầu tiên: lòng yêu nước và quyết bảo vệ độc lập”.