Lễ truy điệu và an táng 28 hài cốt liệt sĩ quân tình nguyện Việt Nam hi sinh qua các thời kỳ ở chiến trường Campuchia tại nghĩa trang liệt sĩ tỉnh Bình Phước ngày 26-7-2016 - Ảnh: BÙI LIÊM

Tháng 7. Những cơn mưa buổi chiều. Mưa thoáng qua và mưa dầm dề. Những cơn mưa làm tôi chợt nhớ về những năm tháng gian khó ở vùng tây bắc Campuchia xa xôi vào những năm đầu thập niên 1980.

Những cơn mưa giữa mùa mưa biên giới xa. Rừng bắt đầu ngập tràn nước và nước. Những con đường mòn lắm cỏ biến mất, dành chỗ cho những dòng suối chảy không ngừng nghỉ. Những dòng suối trong và những dòng suối đục. Suối trong khi không có người qua và suối đục khi những cái chết chực chờ bủa vây đâu đó.

Làm lính tình nguyện ở rừng, có chiến đấu, có thương vong. Nhưng cái mà đa số chỉ huy quan tâm nhất chính là số vũ khí bị mất mát, bị hư hỏng sau một cuộc tao ngộ. Có phải sinh mạng người lính chúng ta nhẹ hơn vũ khí. Không phải như vậy, bởi con người mất đi có thể có đồng đội gan lì hơn, ngoan cường hơn đảm đương công việc của người giã từ trận địa. Chứ vũ khí mất đi thì việc bổ sung sẽ khó muôn vàn.

Cho dẫu sự thật có như thế nào thì việc đơn vị ngày càng vắng bóng người cũng vẫn là nỗi lo và nỗi đau triền miên của người chỉ huy các cấp. Số người lần lượt vắng bóng ở đơn vị có thể đã hi sinh trong một cuộc đi tuần, đã tử nạn trong một chuyến “cải thiện” hoặc vướng mìn địch ta.

Trong số người chết, đa số được công nhận là liệt sĩ, nhưng cũng có người không được công nhận là liệt sĩ dù đã bỏ mình nơi chiến trường xa. Những người bị mất mát một phần thân thể trong chiến đấu hay trong công tác còn được gọi thương binh, nhưng đau nhất là những người không bị mất mát một phần thân thể, sức khỏe ngày càng suy kiệt do không chịu đựng nổi sương lam chướng khí nơi vùng đất khí hậu khắc nghiệt kia vẫn chỉ được gọi là bệnh binh. Có bất công quá không đối với những người đã đem một phần sức khỏe của mình cống hiến cho cuộc chiến cao cả ấy, để rồi họ được gì trong tháng 7 đáp nghĩa đền ơn này?

Hơn 10 năm làm lính, gần 9 năm trên chiến trường biên giới Tây Nam và giúp bạn Campuchia, tôi đã có dịp chứng kiến trực tiếp hàng trăm người chết, hàng ngàn thương binh là đồng đội. Trở về đời sống dân sự gần 30 năm. 30 năm sống trong sự giày vò về những đồng đội đã chết trên chiến trường không được công nhận là liệt sĩ và những đồng đội bị tổn hại sức khỏe không được công nhận thương binh. Họ đã chết và họ đang sống, nhưng tất cả, gia đình và bản thân họ chưa được hưởng chính sách ưu đãi của Nhà nước, dù sự ưu đãi đó cũng chẳng phải là nhiều.

Theo tôi, đã đến lúc những đau thương, mất mát của dân tộc phải được nhìn nhận một cách công bằng hơn. Đã có hàng triệu người hi sinh trong hai cuộc kháng chiến, hàng trăm ngàn người đã hi sinh trong cuộc chiến đấu bảo vệ biên giới Tây Nam và biên giới phía Bắc, những cái chết và những hi sinh ấy là của không chỉ người lính, mà của cả vô số dân lành vô tội.

Nên chăng chúng ta có một ngày để tưởng nhớ về họ, những chiến sĩ trận vong, để những người dù đã mồ yên mả đẹp hay xác thân còn vùi lấp đâu đó nơi chốn chiến trường xưa cũng an lòng nơi chín suối, để người sống hôm nay được có dịp tưởng nhớ về họ trong tâm thế tưởng vọng. Một ngày dành cho chiến sĩ trận vong, một ngày dành cho những người hi sinh trong cuộc chiến sẽ là cơ hội cho biết bao tấm lòng hướng về nguồn cội, đoàn kết một lòng dựng xây non nước.

Những cơn mưa tháng 7 rồi sẽ ấm áp hơn khi chúng ta có chung niềm tưởng vọng về những người đã mất trong chiến trận. Để những chiến công không chỉ là những chiến công, mà còn là điều ghi khắc trong lòng mỗi người khi nghĩ về cuộc chiến, nghĩ về quá khứ và hướng tới tương lai với niềm hi vọng mới.