Phóng to

TTCT - Sau ba tập truyện ngắn được chuyển ngữ bởi Phạm Vũ Thịnh, tiếp đến là bản dịch Rừng Na Uy của dịch giả Trịnh Lữ, và mới đây nhất là Biên niên ký chim vặn dây cót qua bản dịch của Trần Tiễn Cao Đăng, chân dung nhà văn đương đại Nhật Bản Haruki Murakami hiện lên rõ nét và có một sức ảnh hưởng không nhỏ đến văn hóa đọc của nhiều người Việt hôm nay.

Dịch giả Trần Tiễn Cao Đăng, một người đọc và hiểu nhiều về Murakami, sẽ chia sẻ với bạn đọc những thông tin thú vị về nhà văn nổi tiếng toàn cầu này.

* Trong một lần trả lời phỏng vấn, Murakami có nói rằng “Tôi chẳng nợ nần gì - dù là một giọt mực của truyền thống Nhật”. Nhiều người đọc VN cũng nhận xét là văn chương Murakami không có bản sắc Nhật và mang hơi hướng phương Tây nhiều hơn. Anh có nhận xét gì về điều này?

- Thật ra đây chính là chủ định của Murakami. Ông đã từng nói là hồi trẻ ông không chịu nổi bất cứ một cuốn tiểu thuyết cổ điển Nhật nào, hoặc đọc mà không có một chút xúc động nào. Ông cho đó là một sự khước từ văn hóa truyền thống Nhật được áp đặt bởi người cha, một giáo sư văn chương cổ điển Nhật.

Thay vào đó ông đọc và nghe tiểu thuyết, âm nhạc cổ điển châu Âu, tiểu thuyết trinh thám, hình sự Mỹ và rất mê các thể loại văn hóa đại chúng như phim ảnh Hollywood, nhạc jazz... Vì thế mà trong văn chương của Murakami luôn tràn ngập các hình ảnh, biểu tượng của văn hóa đại chúng cũng như ông luôn sử dụng thủ pháp, lối kể chuyện, cách sử dụng các tình huống rất hấp dẫn và lôi cuốn của các thể loại tiểu thuyết trinh thám, hình sự.

Nói chung, đọc Murakami luôn khiến chúng ta được trải nghiệm với nhiều thể loại văn hóa khác nhau, có lẽ vì điều đó mà ông thu hút được hàng triệu bạn đọc trên khắp toàn cầu.

Nhưng Murakami cũng là một điển hình cho ta thấy một nhân vật tinh hoa của văn chương đương đại Nhật Bản 20 năm trở lại đây, đấy là tìm kiếm sự khác biệt và phá vỡ những định kiến khi người ta hình dung về văn hóa Nhật lâu nay. Rõ ràng, không thể cứ nói đến văn hóa Nhật là người ta chỉ hình dung về samurai, về geisha, trà đạo, cắm hoa, thơ haiku, kịch Noh hay là vẻ đẹp truyền thống duy mỹ trong các tác phẩm của Kawabata, Mishima, Tanizaki, Akutagawa... Tôi cho rằng đấy mới là điều quan trọng chứ không phải là văn chương của ông đậm hay nhạt bản sắc văn hóa Nhật.

* Khác với Rừng Na Uy, mà tôi luôn hình dung như một bản pop ballad ngọt ngào và để lại nhiều dư vị, Biên niên ký chim vặn dây cót mang lại một hình dung khác hẳn về Murakami, nó giống như một bản jazz đầy ngẫu hứng, phá cách và pha trộn của một tay chơi lão luyện.

Và đặc biệt, cuốn tiểu thuyết này vừa tràn ngập các yếu tố siêu thực, giả tưởng của văn hóa phương Tây vừa mang hơi hướng luật nhân quả, những lời tiên tri, ảo giác... của văn hóa phương Đông. Quả thật là với rất nhiều người, cuốn tiểu thuyết này đầy thách đố và khó hiểu hết những tầng ngầm trong nó. Với anh thì sao?

- Có thể coi đây là một tác phẩm đầy tham vọng của Murakami. Giới phê bình cũng đánh giá đây là tác phẩm lớn nhất của ông và coi ông là ứng cử viên sáng giá của giải Nobel văn học. Trong Biên niên ký chim vặn dây cót, có nhiều trạng huống, nhiều chi tiết, nhiều nhân vật rất siêu thực được tác giả bày ra trước mắt chúng ta. Ông không bày ra các tình huống phi lý rồi dẫn dắt, lý giải để chúng ta hiểu hết từ đầu đến cuối.

Phản ứng tức thời của tôi (cũng như nhiều người đọc) là sự trực nhận, và chừng đó đã là đáng kể, không nhất thiết phải lý giải. Và chẳng lẽ không có lúc nào trong đời chúng ta nói hay làm một điều gì đó mà rốt cuộc chúng ta “không thể nào hiểu được tại sao lại như vậy”? Có thể coi đây là một trong những yếu tố “hậu hiện đại” của Murakami: phá bỏ các “đại tự sự”, nghĩa là những giáo điều, những chủ thuyết... cho rằng người ta có thể và cần phải dùng lý trí để lý giải vạn sự.

* Ngoài yếu tố phá bỏ các đại tự sự, người đọc cũng nhận thấy một vài yếu tố hậu hiện đại khác, như cách xây dựng cấu trúc tiểu thuyết của ông: đưa vào tiểu thuyết những văn bản báo chí, sự cắt dán, lồng ghép và tiếp nối các chương tiểu thuyết đôi khi không có sự liên quan, ăn nhập gì đến nhau...

- Murakami là một trường hợp thú vị về thủ pháp, thi pháp hậu hiện đại, đặc biệt là trong Biên niên ký chim vặn dây cót. Cuốn tiểu thuyết này có rất nhiều tuyến nhân vật tưởng chừng như không liên quan đến nhau, nhưng thật ra gắn bó rất chặt chẽ với nhau.

Những câu chuyện mang hơi hướm siêu thực của những nhân vật như cô gái điếm tinh thần Kato Creta, cô chị gái Kato Malta có tài tiên tri, nhân vật chính Toru Okada và người vợ Kumiko, tay chính trị gia suy đồi bệnh hoạn Wataya Noboru, cô gái Kasahara May có vấn đề về tâm lý, bà đồng Nhục đậu khấu và đứa con trai câm... đôi khi rất khó để lý giải nhưng rốt cuộc, ông cũng đưa ra những thông điệp rất rõ ràng.

Đó là hành trình đi tìm căn cước, bản lai diện mục của họ. Và điều đó bắt buộc họ phải dấn thân, phải hành động để diệt trừ cái ác. Nghe ra thì chẳng có gì mới, song nhà văn lớn thường như vậy: đằng sau tất cả sự đồ sộ, phong phú và phức tạp của họ là một thông điệp giản dị. Quan trọng nhất là họ truyền tải nó như thế nào như Murakami nói: Ý nghĩa đích thực của câu chuyện nằm ở trong tiến trình tìm kiếm, ở chuyển động theo đuổi. Nhân vật khác đi, không còn như lúc khởi đầu câu chuyện, đó mới là điều đáng nói.

* Jay Rubin, một dịch giả tiếng Anh hầu hết các tác phẩm của Murakami có nói rằng “Khi dịch Mảnh đất thần tiên khắc nghiệt và nơi tận cùng của thế giới ông ta bị cuốn đi như một trận cuồng phong đến nỗi suốt 10 năm sau đó ông ta chẳng tập trung làm được việc gì khác ngoài Murakami”. Được xem là một “chuyên gia” về Murakami ở VN, liệu anh có tiếp tục công việc dịch thuật với nhà văn này?

- Tôi sẽ tiếp tục quay trở lại với Murakami trong một thời gian nữa với bản dịch Mảnh đất thần tiên khắc nghiệt và nơi tận cùng của thế giới, một tác phẩm quan trọng khác của Murakami nhưng chắc chắn là tôi không muốn trở thành kẻ nghiện và chuyên trị Murakami như Jay Rubin.

Với tư cách là một người sáng tác, tôi không muốn bị ngợp trong cái bóng của Murakami. Tầm của ông đủ lớn để nuốt chửng một người viết khác. Tôi hoặc nhà văn nào đó có thể nhìn nhận mình chịu ảnh hưởng của Murakami. Nhưng, nếu không tỉnh táo, anh sẽ viết ra rặt một thứ phó sản của Murakami; chừng đó thì anh đã chết - với tư cách tác giả - từ trước khi viết.

Phóng to Trần Tiễn Cao Đăng, sinh năm 1965, gốc Huế nhưng sinh ra và lớn lên ở Sài Gòn. Tốt nghiệp khoa ngữ văn Nga ĐH Tổng hợp TP.HCM năm 1990, anh làm việc về công nghệ thông tin tại một công ty nước ngoài. Năm 2002, lúc 37 tuổi, anh mới từ bỏ công việc có thu nhập cao đó, chuyển ra Hà Nội sống và quyết tâm đến với văn chương, ngôn ngữ một cách dứt khoát. Là một trong hai người sáng lập trang eVăn trước đây và hiện là biên tập viên văn chương của VietNamNet, Trần Tiễn Cao Đăng dành nhiều thời gian cho văn chương mang màu sắc hậu hiện đại. Anh đã đọc, giới thiệu nhiều tác giả quan trọng của văn chương thế giới và cả những cây bút trẻ tinh hoa của VN đến độc giả, đồng thời là người tổ chức nhiều diễn đàn về văn chương rất thú vị. Trần Tiễn Cao Đăng mới đến với công việc dịch thuật văn chương qua hai bản dịch quan trọng Từ điển Khazar của Milorad Pavic và Biên niên ký chim vặn dây cót của Haruki Murakami. Ngoài ra anh còn dịch một số tác phẩm trong bộ Nhập môn triết học của NXB Trẻ, dịch nhiều tiểu luận văn chương và hiệu đính một số bản dịch khác. Đã in tập truyện ngắn nhiều thể nghiệm Baroque và Ẩn hoa (NXB Hội Nhà Văn, 2005).

Murakami - vượt qua giải Nobel!Nhà văn Nhật Murakami đoạt giải truyện ngắn giá trị nhất thế giớiHaruki Murakami: “Tôi là... nhà văn ở giữa”"Rừng Na Uy" chân thật và gợi cảmNhà văn Haruki Murakami được đề cử giải Frank O ConnorMurakami yêu và cười thật nhẹ