E.Coli đi xuyên lục địa

Pháp: 7 trẻ em nhập viện vì thịt bò nhiễm E.Coli
Nguy cơ bùng nổ siêu khuẩn kháng sinh trong chăn nuôi

Phóng to

Một viên chức Cục Quản lý thực dược Thái Lan lấy mẫu một loại rau nhập từ châu Âu ngày 10-6 sau khi chính quyền nước này tìm thấy vi khuẩn E.coli trong quả bơ nhập từ châu Âu - Ảnh: Reuters

Đức và vài nước lân cận đang đương đầu với sự bộc phát bệnh xuất phát từ một loại vi sinh vật rất phổ biến: Escherichia coli (hay E.coli cho ngắn gọn). Tính đến ngày 13-6 đã có trên 2.900 bệnh nhân (phần lớn là từ Đức), trong số này có đến 750 người bị suy thận và 35 trường hợp tử vong (một ở Thụy Điển). Như vậy, tỉ lệ tử vong gần 1% và đó là một nguy cơ rất đáng báo động.

Đây không phải là lần đầu tiên Đức đương đầu với dịch E.coli; năm 1892 cũng đã có một trận dịch E.coli xảy ra ở Hamburg dù quy mô không lớn như hiện nay. Không chỉ Đức mà các nước khác ở châu Âu (như Thụy Điển, Đan Mạch, Hà Lan, Anh) và Mỹ cũng từng kinh qua nhiều đợt bộc phát dịch E.coli. Do đó, có thể nói dịch E.coli không phải là mới trên thế giới, và càng không mới ở châu Âu.

Tuy nhiên, điểm mới và đáng chú ý là quy mô của dịch bệnh. Tuy trong quá khứ đã có khá nhiều dịch E.coli, nhưng ít khi nào dẫn đến tử vong hay tử vong nhiều như hiện nay. Đó chính là một mối quan tâm của các giới chức y tế châu Âu và trên thế giới. Do đó, đây có lẽ là thời điểm để tìm hiểu về nguyên nhân và cơ chế gây bệnh của E.coli, qua đó có biện pháp phòng ngừa ở mức độ cá nhân.

“Con” E.Coli là “con” gì?

E.coli có lẽ là một vi sinh vật thành công nhất trên hành tinh. “Thành công” hiểu theo nghĩa tồn tại rất lâu với con người. Nếu con người tồn tại vài triệu năm thì E.coli đã có mặt trên hành tinh khoảng vài tỉ năm. Nó hiện diện trong hầu như bất cứ động vật có vú nào trên Trái đất. Ngay cả cá cũng có E.coli.

Cũng như con người phải đấu tranh để tồn tại, vi trùng có E.coli cũng tìm mọi cách tồn tại. Một cách để tồn tại lâu là tiến hóa nhanh để thích ứng với môi trường mới. Trong một ngày E.coli có thể tiến hóa hơn con người tiến hóa trong 1.000 năm. Sự thật đó cho thấy chúng ta khó có thể tiêu diệt E.coli từ con người, mà phải... chung sống với chúng. Một vi trùng đã tồn tại lâu như thế ắt hẳn không phải là vi trùng tuyệt đối ác ôn.

Thật vậy, E.coli không độc hại như nhiều người tưởng. Vi trùng E.coli được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1885 từ phân của trẻ sơ sinh. Lúc đó người ta đặt tên cho vi trùng là Bacterium coli commune, sau này mới đổi tên thành Escherichia coli (lấy tên của nhà khoa học người Đức phát hiện là Theodor Escherich).

E.coli được xem là một vi sinh vật hội sinh (đó cũng chính là lý do tại sao tên gốc là coli commune), tức là cùng sống “hòa bình” với con người. Cơ thể (ruột) chúng ta cũng cần E.coli để sản xuất và chuyển hóa một số vitamin (như vitamin K, niacin, cobalamin, thiamine...), những vitamin rất cần cho sự vận hành của cơ thể. Nhưng mãi đến năm 1935, E.coli mới lộ diện là một vi trùng có khả năng gây bệnh tiêu chảy ở người, đặc biệt là ở trẻ em.

Có thể nói không ngoa rằng nói đến E.coli là người ta nghĩ đến tiêu chảy. Nhưng trong thực tế vi trùng này có thể dẫn đến vài biến chứng nguy hiểm như chúng ta thấy ở Đức hiện nay.

Cơ chế gây bệnh của E.coli khá đơn giản. E.coli là một trong những vi sinh vật được nghiên cứu nhiều nhất. Chúng ta biết khá rõ về chủng loại cũng như cấu trúc di truyền của chúng. E.coli có rất nhiều chủng loại, bao gồm E.coli O157:H7 vốn hay được phát hiện ở heo, gà, và sò tại Việt Nam. Chủng E.coli hiện đang gây dịch bệnh ở Đức là chủng mới, có mã hiệu E.coli O104:H4. Vì mới nên chủng loại này vẫn chưa được nghiên cứu nhiều vì vậy thông tin vẫn chưa đầy đủ.

“Con” hiện nay độc hơn như thế nào?

Thông tin mới nhất cho thấy cơ chế sinh bệnh của E.coli O104:H4 cũng khá cổ điển: thoạt đầu chúng xâm chiếm ruột non và tiết ra độc tố Shiga, độc tố này được hấp thu vào máu và bắt đầu tấn công thận và các mạch máu dẫn đến hội chứng tan máu trong nước tiểu (hemolytic uremic syndrome hay HUS). Hội chứng HUS có những đặc tính như giảm tiểu cầu dẫn đến xuất huyết nặng và suy thận cấp tính.

Thông thường, dưới 5% những bệnh nhân tiêu chảy do E.coli bị HUS, nhưng lần này thì các bác sĩ Đức cho biết có đến 25% bệnh nhân mắc HUS. Điều này cho thấy chủng E.coli O104:H4 là chủng có độc tính cao. Nhưng tại sao chủng này có độc tính cao? Chưa ai biết, nhưng có thể do E.coli O104:H4 tiết ra nhiều độc tố Shiga hơn các chủng khác.

Điều trị HUS có vẻ không rẻ chút nào. Theo một nghiên cứu công bố trên tập san y khoa New England Journal of Medicine tuần qua, một nhóm nhà khoa học Đức cho biết họ sử dụng thuốc eculizumab (Soliris; Alexion) để điều trị HUS và đã thành công trên ba bệnh nhân. Thuốc này hiện nay tốn khoảng 400.000 USD mỗi năm cho mỗi bệnh nhân. Vì vấn đề còn mới nên các bác sĩ Đức cũng cho biết họ chưa có kinh nghiệm với eculizumab về lâu dài. Hiện nay, trong điều kiện không có thuốc này, các bác sĩ vẫn sử dụng kháng sinh để điều trị.

Nhưng phòng bệnh hơn chữa bệnh. Do đó vấn đề chính hiện nay là kiểm soát sự bộc phát của dịch E.coli. Để kiểm soát dịch, chúng ta cần phải biết nguồn gốc lây nhiễm. Tin mới nhất cho biết các giới chức y tế Đức cho rằng dịch E.coli hiện nay có thể xuất phát từ một nông trại trồng giá đỗ ở Sachsen hoặc Hamburg.

Chưa có lý do để hoang mang về “đại dịch”

Trước sự lây nhiễm diễn tiến khá nhanh, nhiều nước trên thế giới bắt đầu đặt câu hỏi: liệu dịch bệnh E.coli có đến nước mình hay không? Tin mới nhất cho biết Thái Lan đã ghi nhận một ca bệnh có lẽ là du lịch từ châu Âu. Với sự thông thương bằng máy bay như hiện nay, dịch bệnh có thể lây lan nhanh trên quy mô toàn cầu. Thiết tưởng một câu hỏi như thế cũng đáng đặt ra ở nước ta.

Phải nói ngay rằng dịch E.coli cũng không mới ở nước ta. Nhiều nghiên cứu dịch tễ học trong thời gian gần đây cho thấy dịch E.coli vẫn “đến hẹn lại lên” trên nhiều địa bàn khắp nước, nhưng hình như chưa bao giờ có liên quan đến chủng mới. Dù vậy, Việt Nam vẫn được các giới chức y tế thế giới xếp vào nhóm các nước có nguy cơ E.coli trên trung bình.

Phòng bệnh ở mức độ cá nhân vẫn là biện pháp hữu hiệu để tránh lây lan. E.coli thường lây lan qua đường thức ăn và rau quả. Do đó, những biện pháp (hay thói quen) đơn giản như rửa tay bằng xà bông trước khi nấu ăn, nấu chín thức ăn, giữ thịt riêng với thức ăn khác, tránh uống sữa tươi, tránh ăn thức ăn còn lại từ hôm trước... là những biện pháp hữu hiệu và đơn giản để giảm nguy cơ lây lan E.coli trong cộng đồng.